Γνωμοδότηση της Επιτροπής Εμμίσθων Δικηγόρων του ΔΣΠ

1.- Από τις διατάξεις των άρθρων 1, 2, 3, 5, 7, 8 και 42 του Κώδικα Δικηγόρων (ν. 4194/2013) σε συνδυασμό με τις διατάξεις των άρθρων 713 επ. ΑΚ προκύπτει ότι ο Δικηγόρος είναι δημόσιος λειτουργός, το λειτούργημα του οποίου αποτελεί θεμέλιο του κράτους δικαίου, ο δικηγόρος ενεργεί ελεύθερα έναντι του εντολέως του κατά την επιστημονική του πεποίθηση, δεν τελεί σε σχέση εξάρτησης με τον εντολέα του, η σχέση με τον οποίον είναι σχέση εντόνως εμπιστευτικού χαρακτήρα και χαρακτηρίζεται ως αμειβόμενη εντολή. Απαγορεύεται δε η ανάληψη έμμισθης θέσης με σύμβαση εργασιακής ή υπαλληλικής σχέσης σε οποιοδήποτε φυσικό ή νομικό πρόσωπο ή υπηρεσία, επιτρεπομένης μόνο κατ’ εξαίρεση της επί ετήσια ή μηνιαία αμοιβή παροχής αποκλειστικώς νομικών υπηρεσιών ως δικαστικού ή νομικού συμβούλου ή δικηγόρου, χωρίς όμως στην περίπτωση αυτή ο έμμισθος δικηγόρος να αποκτά την ιδιότητα του υπαλλήλου που τελεί σε σχέση εξαρτημένης εργασίας προς τον εντολέα του (ΑΠ 1636/2012, 87/2010, ΟλΑΠ 25/2002, ΟλΑΠ 1/1994, ΕφΑθ 1715/2004).

2.- Εξ άλλου, σύμφωνα με το ά. 42 του Κώδικα Δικηγόρων έμμισθος δικηγόρος είναι αυτός που προσφέρει αποκλειστικά νομικές υπηρεσίες, ως νομικός σύμβουλος ή ως δικηγόρος, σε συγκεκριμένο εντολέα, σταθερά και μόνιμα, αμειβόμενος αποκλει­στικά με πάγια περιοδική αμοιβή. Ο ίδιος δικηγόρος μπορεί επίσης να αναλαμβάνει υποθέσεις από οποιονδήποτε άλλον, αμειβόμενος είτε ανά υπόθεση είτε με άλλον τρόπο. Τέλος, κατ’ ά. 46 Κώδικα Δικηγόρων, η σύμβαση μεταξύ έμμισθου δικηγόρου και εντολέα είναι πάντοτε αορίστου χρόνου και λύεται μόνο: α) με το θάνατο, β) τη λύση, κατάργηση ή διάλυση με οποιονδήποτε τρόπο του νομικού πρόσωπου που απασχολεί τον δικηγόρο, γ) την πτώχευση του εντολέα και δ) με καταγγελία της σύμβασης από τον εντολέα ή εντολοδόχο δικηγόρο. Επίσης, αν στο προσωπικό που απασχολείται στον εντολέα ισχύει κανονισμός εργασίας που προβλέπει μονιμότητα στην υπηρεσία, η καταγγελία της σύμβασης από τον εντολέα γίνεται μόνο για σπουδαίο λόγο. Η καταγγελία με ποινή ακυρότητας είναι έγγραφη και σε αυτή αναφέρεται ο λόγος της απόλυσης, επιδίδεται δε με δικαστικό επιμελητή.

3.- Η παροχή υπηρεσιών υπό καθεστώς ελεγχόμενου ωραρίου (ήτοι υποχρεωτικής και εκ των προτέρων καθορισμένης σε διάρκεια αυτοπρόσωπης παρουσίας σε συγκεκριμένο τόπο) προσιδιάζει σε σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, η οποία σύμφωνα με το άρθρο 63 του Κώδικα περί Δικηγόρων είναι ασυμβίβαστη με την ιδιότητα του δικηγόρου. Ωστόσο, παρά την έλλειψη της υποχρέωσης αυτής, ο δικηγόρος, οφείλει να παρέχει τις υπηρεσίες του, όχι μεν με ωράριο υποχρεωτικό κατά τις συνήθεις ώρες εργασίας του εντολέα και εκ των προτέρων καθορισμένο, αλλά σε χρόνο εύλογο και απαραίτητο και τόπο κατάλληλο, αναλόγως των υπαρχουσών αναγκών για την αρτιότερη εξυπηρέτηση και διεκπεραίωση των δικαστικών και εξώδικων υποθέσεων του εντολέα.

4.- Εν όψει των όλως εξαιρετικών περιστάσεων που έχουν διαμορφωθεί τις τελευταίες ημέρες λόγω του νέου κορωνοϊού, η πολιτεία λαμβάνει μέτρα πρόληψης, υγειονομικής παρακολούθησης και περιορισμού της νόσου. Σχετικά έχουν εκδοθεί η ΠΝΠ «Κατεπείγοντα μέτρα αποφυγής και περιορισμού της διάδοσης κορωνοϊού» (ΦΕΚ Α 42/25.02.2010) και ΠΝΠ «Κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της εμφάνισης του κορωνοϊού COVID-19 και της ανάγκης περιορισμού της διάδοσής του» (ΦΕΚ Α 55/11.03.2020), καθώς και η υπ’ αρ. Δ1α/ΓΠ.οικ. 17734/2020 (ΦΕΚ Β 833/12.03.2020) ΚΥΑ, ήδη αντικατασταθείσα με νεώτερη στις 15.03.2020. (ΦΕΚ Β 864/15.03.2020). Η κατάσταση διαρκώς επιδεινώνεται με την πολιτεία να λαμβάνει κλιμακούμενα αυστηρότερα μέτρα περιστολής της κυκλοφορίας και κοινωνικής απομάκρυνσης, με γνώμονα την προστασία της ανθρώπινης ζωής, λόγω ακριβώς της επικινδυνότητας έξαρσης του κορωνοϊού, ο οποίος μεταδίδεται πολύ εύκολα και παρουσιάζει υψηλή θνησιμότητα και ιδιαίτερα δυσχερή αποθεραπεία με τα σημερινά επιστημονικά δεδομένα.

5.- Είναι προφανές ότι το δικηγορικό σώμα οφείλει να επιδείξει υπευθυνότητα ανταποκρινόμενο στον κοινωνικό και λειτουργηματικό του ρόλο. Είναι επίσης αναμφίβολο ότι υπερέχει η συνταγματικά κατοχυρωμένη αξία της ζωής του έμμισθου δικηγόρου και των μελών της οικογένειας του, καθώς και των συναδέλφων του στον χώρο παροχής της έμμισθης εργασίας.  Για τους λόγους αυτούς επιβάλλεται η παροχή διευκολύνσεων στην παροχή της εργασίας του έμμισθου δικηγόρου. Εφ’ όσον υπάρχει δυνατότητα τηλεργασίας, οι έμμισθοι δικηγόροι (ανεξαρτήτως αν απασχολούνται σε φορείς του ιδιωτικού ή του δημόσιου τομέα), έχουν την ευχέρεια να επιλέξουν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους εκτός του συνήθους χώρου εργασίας του εντολέα ως ελάχιστο μέτρο προσωπικής προφύλαξης αλλά και περιορισμού περαιτέρω διάδοσης της νόσου. Ευλόγως, είναι υποχρέωση των αρμόδιων υπηρεσιών του εντολέα να διευκολύνουν την απομακρυσμένη εργασία των εμμίσθων δικηγόρων και εφ’ όσον απαιτείται να εξασφαλίσουν (στο μέτρο του δυνατού) την απομακρυσμένη πρόσβαση του έμμισθου δικηγόρου σε αρχεία που τηρούνται σε κεντρικούς servers, τηρώντας τα μέτρα ασφαλείας και τις διατάξεις της κείμενης νομοθεσίας. Στο μέτρο που για οποιοδήποτε λόγο δεν υφίσταται πλήρης δυνατότητα τηλεργασίας, ο έμμισθος δικηγόρος (σε συνεννόηση με τη νομική υπηρεσία του εντολέα, εάν υπάρχει) προσέρχεται στο χώρο εργασίας του εντολέα κατά τις ώρες που κρίνει απολύτως απαραίτητο για την εκπλήρωση της εκ μέρους του παροχής υπηρεσιών. Τυχόν απόφαση της διοίκησης του εντολέα για καθιέρωση εκ περιτροπής εργασίας δεν επηρεάζει το καθεστώς εργασίας των εμμίσθων δικηγόρων, οι οποίοι κατά τα ανωτέρω δεν υποχρεούνται σε τήρηση ωραρίου και κατά μείζονα λόγο δεν νοείται να υποχρεωθούν σε «υποχρεωτική παρουσία» έστω και εκ περιτροπής – με την επιφύλαξη επιμέρους μέτρων οργάνωσης εργασίας και καθηκόντων που δύναται να ληφθούν κατόπιν συνεννόησης των εμμίσθων του εκάστοτε εντολέα (όταν αυτοί είναι περισσότεροι του ενός) τηρουμένων των αρχών του Κώδικα Δεοντολογίας Δικηγoρικού Λειτουργήματος (2018).

6.- Εξ άλλου, υπό τους όρους της ΠΝΠ «Κατεπείγοντα μέτρα αντιμετώπισης των αρνητικών συνεπειών της εμφάνισης του κορωνοϊού COVID-19 και της ανάγκης περιορισμού της διάδοσής του» (ΦΕΚ Α 55/11.03.2020), ο έμμισθος δικηγόρος μπορεί να κάνει χρήση της άδειας ειδικού σκοπού μέχρι και τις 10.04.2020 (κατά διασταλτική εφαρμογή του άρθρου 46 παρ. 1 του Κώδικα Δικηγόρων), εφ’ όσον δεν δύναται επ’ ουδενί να παρέχει εξ αποστάσεως τις υπηρεσίες του λόγω της αναστολής λειτουργίας των σχολικών μονάδων.

 Η Υπεύθυνη της Επιτροπής 

Μαρία Σταματογιάννη